انواع روش های نمونه گیری
یک پژوهشگر برای این که بتواند کار خود را به نتیجه برساند و تمامی مراحل کاری‌اش را به درستی انجام دهد باید از روش های نمونه گیری استفاده کند.
بعد از آن که پژوهشگر موضوع تحقیق خود را انتخاب نمود و به طرح بیان مساله پرداخت، باید به نمونه گیری روی آورد. نمونه‌ای که نماینده جامعه مورد نظر باشد. برای بررسی جامعه‌ای که مورد پژوهش قرار گرفته است باید تمامی افراد جامعه را مورد آزمایش قرار داد اما گاهی به دلیل نبودن زمان کافی، هزینه و در دسترس نبودن تمامی اعضای جامعه، محقق تعدادی از افراد را به عنوان نمونه انتخاب می‌کند که به گونه‌ای بیانگر کل جامعه باشد.
تعریف جامعه
به مجموعه‌ای از افراد یا اشیاء که حداقل دارای یک خصوصیت مشترک باشند گفته می‌شود. در تعریفی دیگر می‌توان گفت منظور از جامعه آماری مجموعه‌ای از عناصر مورد نظر است.
تعریف نمونه
نمونه آماری معرّف جامعه است به عبارتی نتیجه بررسی ویژگی‌های آن را می‌توان به کل جامعه تعمیم داد.
برای نمونه گیری باید با انواع روش های آن آشنا بود. به طور کلی برای نمونه گیری از دو روش می‌توان استفاده کرد.
روش نمونه گیری مستقیم و روش نمونه گیری غیر‌مستقیم.
نمونه گیری تصادفی
این نمونه گیری از ساده‌ترین روش های نمونه گیری محسوب می‌شود. در این روش تمامی افراد جامعه مور‌دنظر شانس ورود برای مطالعه و بررسی شدن را دارند. در نتیجه حاصل شده را می‌توان به کل جامعه تعمیم داد.
نمونه گیری تصادفی نیز به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که به شرح زیر است:
- (Multi- stage sampling) نمونه گیری چند مرحله‌ای
- (Cluster sampling) نمونه گیری خوشه‌ای
- (Stratified sampling) نمونه گیری طبقه‌ای
- (Systematic sampling) نمونه گیری سیستماتیک
- (Simple Random Sample) نمونه گیری تصادفی ساده
نمونه گیری چند مرحله‌ای
می‌توان عناصر نمونه اصلی را در طی چندین مرحله انتخاب کرد به عبارتی می‌توان جامعه مورد نظر را به چند خوشه تقسیم‌بندی کرد و سپس به صورت تصادفی تعدادی را به عنوان نمونه انتخاب کرده و مجدد از میان این افراد تعدادی دیگر را نیز به صورت تصادفی مورد بررسی قرار می‌دهیم. این روش شکل گسترش یافته نمونه گیری خوشه‌ای است.
مثال: برای بررسی میزان توانایی درس علوم دانش آموزان پایه چهارم در منطقه هفت آموزش و پرورش شهر تهران، می‌توان دانش آموزان را در سه مرحله و با استفاده از واحد‌های نمونه گیری مختلف به صورت زیر استفاده کرد.
واحد مرحله اول: (دبستان): دبستان 1 – دبستان 2 و دبستان 10
واحد مرحله دوم: (کلاس): کلاس 1 و 2 – کلاس 3و 4 و کلاس 9 و 10
واحد مرحله سوم: (دانش آموز): 1-2-3 و 40
نکته: نمونه گیری چند مرحله‌ای از نمونه گیری خوشه‌ای از دقت بیشتری برخوردار است.
حتما بخوانید: جمع آوری اطلاعات در تحلیل کسب و کار
نمونه گیری خوشه‌ای
نمونه گیری خوشه‌ای یکی دیگر از روش های نمونه گیری است. از این روش زمانی استفاده می‌شود که فهرست کامل اعضای جامعه مورد مطالعه در دسترس نباشد. بعد از ایجاد خوشه‌ها می‌توان به صورت تصادفی به نمونه گیری پرداخت. از این روش به دو دلیل استفاده می‌شود. اول این که استفاده از این روش موجب صرفه‌جویی در وقت و هزینه می‌شود. دوم این که این روش دارای چارچوب نمونه گیری (فهرست کامل افراد جامعه) نمی باشد.
مثال: برای بررسی میزان افسردگی کارمندان شهر تهران، می‌توان از این روش استفاده نمود زیرا جامعه مورد نظر به صورت پراکنده می‌باشد و به راحتی در دسترس قرار ندارد. در نتیجه می‌توان واحد نمونه گیری را «سازمان» در نظر گرفت. سپس چند سازمان را به صورت تصادفی انتخاب کرده و کارمندانی را به عنوان نمونه در نظر گرفت.
نمونه گیری طبقه‌ای
این روش شامل تقسیم جمعیت به زیر گروه‌های کوچک‌تر است که تحت عنوان اقشار شناخته می‌شوند. در این روش، واحد‌های جامعه مورد مطالعه در طبقه‌هایی گروه‌بندی می‌شوند که از نظر صفت متغیر همگن هستند.
مثال: برای بررسی هوش دانش آموزان شهر تهران و نسبت آن با منطقه محل زندگی آن‌ها می‌توان مناطق تهران را به چند دسته تقسیم کرد. به عنوان مثال تهران را به چهار منطقه شمالی، منطقه شرقی، منطقه غربی و منطقه جنوبی تقسیم کرد و تعدادی از مدارس این مناطق را به صورت تصادفی انتخاب نمود.
نمونه گیری سیستماتیک
نام دیگر این روش، نمونه گیری منظم می‌باشد. نمونه گیری سیستماتیک برای آن دسته از جوامع آماری که کد از پیش تعیین شده‌ای دارند(مانند شماره دانشجویی و…) کاربرد دارد.
مثال: تصور کنید جامعه آماری ما 100 نفر از دانش آموزان هستند. قرار بر این است که از هر ده نفر دانش آموز یک نفر را انتخاب کنی . به عنوان مثال عدد مد نظر ما 2 می‌باشد. در نتیجه عدد‌ها به این گونه و به صورت منظم انتخاب می‌شوند: 2-12-22 و… . این عمل تا انتخاب نمونه مورد نظر تا نفر 100 ادامه خواهد داشت.
نمونه گیری تصادفی ساده
از دیگر روش های نمونه گیری، نمونه گیری تصادفی ساده است. در روش نمونه گیری تصادفی ساده تمامی افراد جامعه شانس برابری برای انتخاب شدن دارند. از این روش زمانی استفاده می‌شود که حجم نمونه بزرگ باشد.
مثال: بر فرض این که جامعه آماری ما 100 نفر هستند، در ابتدا فهرست اسامی تمامی اعضا را به دست آورده، سپس به هر کدام از آن‌ها عدد اختصاص می‌دهیم و با استفاده از جدول اعداد تصادفی تعداد مورد نیازمان را انتخاب می‌کنیم. نکته شایان ذکر این است که گاهاً در این روش می‌توان از قرعه‌کشی برای نمونه گیری استفاده نمود.
جمع آوری آنلاین اطلاعات با استفاده از ایپُل
حتما بخوانید: جمع آوری آنلاین اطالاعات با استفاده از ایپُل
نمونه گیری غیرتصادفی
نام دیگر این روش، نمونه گیری غیراحتمالی است. هر زمان که پژوهشگر نتواند از روش تصادفی استفاده کند از روش نمونه گیری غیرتصادفی استفاده می‌نماید. در این روش بر خلاف روش تصادفی، بعضی از افراد شانس بیشتر و بعضی افراد شانس نامعینی برای انتخاب شدن دارند.
نمونه گیری غیرتصادفی به چند دسته تقسیم می‌شود که در زیر به شرح آن می‌پردازیم.
- نمونه گیری در دسترسی یا اتفاقی
- نمونه گیری موردی (مطالعه موردی شناخته شده)
- نمونه گیری گلوله برفی یا افزایشی
- نمونه گیری سهمیه‌ای
- نمونه گیری هدفمند
- نمونه گیری منطقه‌ای
- نمونه گیری چند درجه‌ای
حتما بخوانید: راهنمای استفاده از سوالات غربالگری در نظرسنجی
نمونه گیری در دسترسی یا اتفاقی
یکی دیگر از روش های نمونه گیری، نمونه گیری در دسترس است که این روش منطق و زیربنای تصادفی ندارد. به عنوان مثال می‌توان استادی را در نظر گرفت که دانشجویان خود را به عنوان نمونه انتخاب می‌نمایند.
نمونه گیری موردی (مطالعه موردی شناخته شده)
از این روش در حوزه‌های مختلفی چون، روانشناسی، مددکاری اجتماعی، جامعه شناسی و… استفاده می‌شود.
مثال: مطالعه و بررسی شرایط زندگی دانش آموزان پایه پنجم دبستان هاجر در تهران.
نمونه گیری گلوله برفی یا افزایشی
زمانی از این روش استفاده می‌شود که واحد‌های مورد مطالعه به راحتی قابل شناسایی نباشند. از مزیت‌های این روش می‌توان به ارزانی و سادگی آن اشاره کرد.
مثال: بررسی افرادی که به بیماری نادری مبتلا شده‌اند.
نمونه گیری سهمیه‌ای
در این روش شانس برابر برای انتخاب شدن اعضا وجود ندارد. در نتیجه ارزش علمی مطلوبی ندارد.
نمونه گیری هدفمند
این روش در پژوهش‌های کیفی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
نمونه گیری منطقه‌ای
در این روش، آن بخش مورد نظر به قسمت‌های کوچک‌تر تقسیم می‌شود.
مثال: برای بررسی مجتمع‌های مسکونی یک شهرک، اگر واحد‌ها به طور کامل در دسترس نباشند از برخی از واحد‌ها نمونه گیری می‌کنیم.
نمونه گیری چند درجه‌ای
در این روش جامعه آماری به بخش‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود و هر کدام نیز دارای تقسیمات جزئی‌تری هستند.
سوالات متداول
نمونه‌ای که نماینده جامعه مورد نظر باشد. برای بررسی جامعه‌ای که مورد پژوهش قرار گرفته است باید تمامی افراد جامعه را مورد آزمایش قرار داد اما گاهی به دلیل نبودن زمان کافی، هزینه و در دسترس نبودن تمامی اعضای جامعه، محقق تعدادی از افراد را به عنوان نمونه انتخاب می‌کند که به گونه‌ای بیانگر کل جامعه باشد.
به طور کلی برای نمونه گیری از دو روش می‌توان استفاده کرد. روش نمونه گیری مستقیم و روش نمونه گیری غیر مستقیم.
- نمونه‌گیری تصادفی
- نمونه‌گیری غیر تصادفی
این نمونه گیری از ساده‌ترین روش های نمونه گیری محسوب می‌شود. در این روش تمامی افراد جامعه مورد نظر شانس ورود برای مطالعه و بررسی شدن را دارند بنابراین نتیجه حاصل شده را می‌توان به کل جامعه تعمیم داد.
